Tượng th� đồng ở Dốc Ch�a 23/12/2011

[minhkhago]

Tượng th� c� ni�n đại c�ch đ�y khoảng 3.000 năm, được ph�t hiện tại di t�ch khảo cổ Dốc Ch�a (B�nh Dương) cho tới nay vẫn l� độc bản. Độc đ�o hơn, chưa ai c� thể khẳng định đ� l� con th� g�.

Trong bản k� danh mục c�c bảo vật quốc gia th� tượng th� n�y được đ�nh số 43 với t�n gọi �tượng th� 2 đầu� dạng cổ vật thuộc Bảo t�ng B�nh Dương. Đ� l� một tượng nhỏ (d�i 6,4 cm; cao 5,4 cm) của con vật c� bốn ch�n, đứng tr�n bệ h�nh chữ nhật c� 4 mấu uốn cong v�o ph�a ch�n. Đầu d�i (gần như đầu ch�), mồm do�ng ra hai b�n. Sống mũi cong, hốc mắt s�u. Tr�n đỉnh đầu, c� tai v� 2 gờ nhọn c� vết g�y (c� thể l� gốc của 2 sừng). Cổ cao v� to kh�ng c�n xứng với th�n, ngực thon nhỏ. Tr�n lưng c� quai nhỏ, giữa quai c� lỗ thủng như được d�ng để buộc d�y đeo. Hai b�n h�ng th� trang tr� những đường nối gấp kh�c dạng h�nh thang. Ch�nh giữa c� dấu l�m gần tr�n xung quanh c� nhiều r�nh ngắn như h�nh mặt trời tỏa tia s�ng. Con vật thuộc giống đực, c� bộ phận sinh dục lớn (kh�ng c�n xứng với th�n tượng). Bốn ch�n được bấu với đế h�nh chữ nhật, giữa đế (dưới bốn ch�n) c� h�nh một con vật kh�c thuộc lo�i b� s�t c� th�n d�i gần tr�n, nằm uốn lượn, đu�i nhỏ v� cong lệch hẳn sang một b�n. Con vật n�y cũng đ� bị g�y mất đầu�

Tượng được ph�t hiện v�o năm 1997 tại Dốc Ch�a (x� T�n Mỹ, huyện T�n Uy�n, tỉnh B�nh Dương). Đ�y l� một địa điểm khảo cổ học nằm tr�n sườn thấp của một ngọn đồi m� đỉnh đồi nằm ở ph�a bắc, ph�a nam l� s�ng Đồng Nai, hai mạn đ�ng v� t�y đều c� hai con suối đổ ra s�ng - một địa điểm rất l� tưởng để cư d�n cổ xưa cư tr�. Từ năm 1976, người ta đ� ph�t hiện ở đ�y c� những di t�ch mộ t�ng thuộc thời đại đồng thau v� đ� tiến h�nh khai quật v�o c�c năm 1976, 1977, 1979 v� 2009 với tổng diện t�ch l� 550,60m2. Qua đ�, Ban Khảo cổ của Viện Khoa học x� hội tại TP.HCM (nay l� Viện Ph�t triển bền vững v�ng Nam bộ) đ� ph�t hiện được khoảng 40 ng�i mộ nằm ở tầng văn h�a s�u khoảng 2 - 2,5m, chia l�m 3 nh�m mộ: mộ rải đ� v� gốm (đ� đập vỡ), mộ rải gốm v� mộ đất. Nh�m khảo cổ cũng đ� t�m thấy những vật t�y t�ng bằng đ�, gốm, đồng� v� tượng th� n�i tr�n l� hiện vật đặc biệt.

Đ�ng ch� � l� ph�t hiện được 73 khu�n đ�c đồng bằng đ�, cho thấy ở đ�y từng c� một �xưởng� đ�c đồng thủ c�ng c� tầm cỡ của v�ng Đ�ng Nam bộ v� cư d�n Dốc Ch�a đ� c� sự giao tiếp thường xuy�n với �đối t�c� cung cấp quặng đồng� Cũng từ những hiện vật rải tr�n mộ v� t�y t�ng, c�c chuy�n gia đ� nhận định 3.000 năm trước cư d�n cổ ở lưu vực s�ng Đồng Nai đ� c� sự ph�n biệt gi�u ngh�o hoặc vị tr� cao thấp trong x� hội. Ri�ng tượng th� n�i tr�n c� thể l� vật đeo (trang sức) hoặc l� một thứ b�a của tầng lớp qu� tộc (t� trưởng hoặc l�nh tụ t�n gi�o), cũng c� thể l� một vật mang t�nh linh thi�ng d�ng trong một nghi lễ n�o đ�


Tượng th� - Ảnh: H.Đ.N


Những nhận định chung quanh tượng th�

Nhiều � kiến cho đ�y l� tượng con hươu bởi đầu c� sừng, bụng to, tr�n th�n c� hoa văn chấm tr�n (phổ biến tr�n c�c trống đồng hoặc đồ đồng thuộc văn h�a Đ�ng Sơn). C� người lại cho l� tượng ngựa v� tr�n lưng c� h�nh chiếc y�n ngựa, dưới cổ c� trang tr� giống h�nh chiếc lục lạc v� c� bộ phận sinh dục lớn (như ngựa). V� đ�y l� những phản biện: Kh�ng phải tượng hươu: tượng kh�ng c� sừng, ở lo�i hươu kh�ng c� hiện tượng chấm l�m tr�n th�n v� cả ở ch�n. C�c con vật thuộc họ hươu (Cervidae) c� đu�i nhỏ, ngắn kh�ng giống với con vật tr�n tượng: đu�i d�i, cong, uốn ngược l�n. Kh�ng phải tượng ngựa: đầu kh�ng giống đầu ngựa, tai kh�ng nhọn vểnh l�n như tai ngựa, h�m kh�ng bạnh như h�m ngựa, g�y cũng kh�ng c� bờm như lo�i ngựa, đu�i xoắn v� cong l�n chứ kh�ng d�i, rủ xuống như đu�i ngựa (chỉ trừ khi phi nhanh đu�i ngựa mới tung l�n), ch�n cũng rất kh�c với ch�n ngựa�

Thế th� �n� l� con g�? Nhiều nh� nghi�n cứu nghi�ng về nhận định đ�y l� tượng ch�. TS Vũ Thế Long trong tạp ch� Khảo cổ học số 4/1977 v� PGS-TS Phạm Đức Mạnh (Trường ĐH Khoa học x� hội v� nh�n văn), c�ng với PGS-TS B�i Ch� Ho�ng (Viện ph� Viện Ph�t triển bền vững v�ng Nam bộ) đưa ra những cơ sở cho kết luận n�y: đầu với m�m nhọn giống với đầu ch�, khối mặt hơi thấp xuống, v�ng tương ứng với ổ mắt c� hai chấm l�m giống với mắt ch�, đặc biệt giữa sống mũi c� một vạch l�m chạy dọc từ tr�n đến ch�t mũi như ta vẫn thấy ở giống ch� nh� hiện nay. Đu�i uốn cong cũng l� một đặc điểm của lo�i ch�. Ri�ng PTS-GS B�i Ch� Ho�ng c�n củng cố th�m l� ở di t�ch khảo cổ học An Sơn (Long An), người ta đ� ph�t hiện được xương cốt của lo�i ch� nh� c� ni�n đại rất sớm (c�ch đ�y 4.500 năm). Cũng c� � kiến cho rằng đ�y l� tượng ch� săn v� dưới ch�n c�n c� một con vật kh�c, c� thể l� con mồi.

Về con vật nằm ở dưới (đ� bị g�y mất đầu) c� nhiều � kiến đ�y l� lo�i b� s�t (rắn hoặc trăn). C�n TS Vũ Thế Long lại cho đ� l� con chồn dơi (Cynopithecus) chứ kh�ng phải rắn. Lo�i chồn dơi thường bay nhảy tr�n c�y, ăn thực vật v� chỉ sống ở v�ng rừng nhiệt đới Đ�ng Nam �. Ở nước ta, chồn dơi c� mặt từ rừng Nghệ An trở v�o ph�a nam. V� �ng Vũ Thế Long gọi đ�y l� �Tượng ch� săn mồi�.

Tuy nhi�n, cho d� chưa thể x�c định đ�y l� tượng th� g� th� �việc ph�t hiện một tượng đồng c� h�nh d�ng một con vật đứng tr�n một con vật kh�c đ� l� một hiện vật hết sức độc đ�o, chưa từng thấy ở bất cứ di t�ch n�o kh�c trong v�ng Đ�ng Nam bộ, đồng thời tượng th� cũng c� một gi� trị nghi�n cứu văn h�a nhất định về đặc trưng văn h�a mộ t�ng trong thời kỳ tiền sử ở lưu vực s�ng Đồng Nai�, Nguyễn Thị Hiền - c�n bộ Bảo t�ng B�nh Dương cho biết.

(Theo thanhnien)