Th� sưu tầm do đam m�...cối đ�

[dmcqngai]

.


Người phụ nữ đam m�... cối đ�


Ngo�i 30 tuổi nhưng đ� c� đến hơn 10 năm sưu tầm cối đ�, v� hơn hết từ những chiếc cối đ� v� tri ấy, chị lại “đọc” được những triết l� cuộc sống, đời người rất nh�n văn. Bởi vậy, t�i gọi chị Nguyễn Thị Minh Hiếu - chủ nh�n của khu vườn cối đ� với bộ sưu tập hơn 1.000 chiếc cối ở th�n Ngọc Hội, x� Vĩnh Ngọc, TP. Nha Trang l� “người đ�n b� cối đ�”…



Chị Hiếu trong vườn cối đ�.
Sau tiếng gọi cửa, một phụ nữ trẻ mở cửa cho t�i v�o khu vườn cối đ�. Tuy biết trước th� vui sưu tập cối đ� của chị Hiếu, nhưng khi vừa bước qua cổng v�o trong “căn cứ” của chị, t�i kh�ng khỏi bất ngờ v� ở đ�y c� qu� nhiều cối đ�. Cơ man n�o l� cối xếp chồng l�n nhau đặt dọc 2 b�n lối đi, cả một khu đất rộng chỉ để xếp cối… Sau những cơn mưa đ�m, dưới �nh nắng ban mai chiếu xuống vườn, những giọt nước đọng lại trong những th�n cối x� x� th� r�p �nh l�n long lanh… B�n chiếc b�n ghế tre ở g�c vườn cối, ch�ng t�i say sưa n�i chuyện về bộ sưu tập độc đ�o của chị Hiếu…

� T�NH Y�U VỚI CỐI Đ�

Cứ ngỡ người c� th� vui sưu tập phải l� người c� tuổi, nhưng kh�ng ngờ chủ nh�n của bộ sưu tập độc đ�o n�y lại l� một kiến tr�c sư c�n kh� trẻ - chị Nguyễn Thị Minh Hiếu, sinh năm 1977. Qu� ở Di�n Lạc, Di�n Kh�nh - một v�ng đất tr� ph� với nghề l�m b�nh ướt, b�n…, từ thuở ấu thơ, chị Hiếu đ� quen thuộc với h�nh ảnh những người đ�n b� miệt m�i ngồi xay bột b�n chiếc cối đ�. Ng�y ấy, gần như nh� n�o kha kh� một ch�t đều c� cối đ� trong nh� để xay bột l�m b�nh, l�m đậu hũ… L�c nhỏ, chị vẫn thường xem b� v� mẹ xay bột như một th� vui của trẻ thơ. “Năm 13 tuổi, một lần đứng xem b� nội xay bột, b� bảo t�i xay thử t�i kh�ng chịu l�m m� bỏ chạy, v� t�i nghĩ việc quay cối rất nặng nhọc… Ấy vậy nhưng mỗi lần đo chiều cao với anh chị trong nh�, bao giờ t�i cũng đứng l�n tr�n chiếc cối đ� để gi�nh phần hơn” - chị Hiếu kể.

Thời gian tr�i đi, c�ng ng�y c�ng �t người d�ng cối đ� để xay bột bởi v� m�y xay bột đ� thịnh h�nh. Những chiếc cối đ� kh�ng thể thiếu trong mỗi gia đ�nh ng�y xưa, dần d� bị l�ng qu�n… Năm 21 tuổi, chị Hiếu lấy chồng. B� nội hỏi th�ch g� để b� tặng, Hiếu chỉ “xin b� c�i cối xay bột để l�m kỷ niệm”. Kh�ng ngờ, c�i nghiệp sưu tầm cối đ� của chị lại bắt đầu từ đ�. Từ c�i cối đ� của b�, nh�n những chiếc cối lăn l�c chỏng chơ trong c�c x� bếp, g�c vườn, chị Hiếu đ� nảy sinh � tưởng sưu tập. Chị t�m sự: “Với mỗi gia đ�nh ở c�c v�ng qu�, chiếc cối đ� l� một phần quan trọng trong đời sống của họ. Nhiều người lớn l�n, th�nh đạt nhờ những chiếc b�nh mẹ l�m từ bột xay cối đ�… B�y giờ kh�ng ai xay bột bằng cối nữa, nghề l�m cối đ� cũng bị mai một, v� thế m�nh muốn giữ lại những chiếc cối đ� để lưu dấu kỷ niệm một thời”.

Ban đầu chỉ c� cối trong l�ng trong x�, l�u dần chị sưu tầm rộng ra. Đi đến v�ng đất n�o, chị cũng để mắt t�m cối, từ Ph� Y�n, B�nh Định, Đ� Nẵng… cho đến những v�ng đất ở 2 đầu đất nước như Long An, Cao Bằng. Biết chị Hiếu th�ch sưu tầm cối đ� để l�m kỷ niệm, nhiều người vui vẻ cho ngay. Đến b�y giờ, chị vẫn nhớ lần đi xin cối ở Long An: “Khoảng năm 2000, người bạn g�i qu� ở Long An đến chơi. Biết t�i sưu tầm cối đ�, c� bạn chợt nhớ ra ng�y xưa l�ng m�nh c� b� B� hộ rất gi�u c�. Nh� b� ấy c� chiếc cối đ� rất to, kh�ng biết b�y giờ c�n kh�ng… T�i v� người bạn liền về Long An để t�m cối. Rất may, người ch�u gọi b� B� hộ bằng cố vẫn c�n giữ chiếc cối ng�y xưa b� d�ng. Nghe t�i n�i xin cối về l�m kỷ niệm, người n�y đồng � ngay. Mừng qu�, n�n ngay h�m sau t�i liền đem cối về Nha Trang v� sợ họ đổi �”.



Hơn 10 năm sưu tập cối đ�, chị Hiếu đ� qu� r�nh về đặc điểm của từng loại cối. Cối đ� c� 2 loại, cối c� tai v� cối kh�ng c� tai. Theo chị Hiếu, cối c� tai l� những chiếc cối m� người thợ t�i hoa đẽo ra được, c�n cối kh�ng c� tai th� l�m dễ hơn. Cối l�m bằng đ� m�i da mịn. Cối bằng đ� granite thường c� m�u v�ng nhạt, x�m, xanh đen… Cối c� nhiều k�ch cỡ kh�c nhau. Chiếc cối c� đường k�nh lớn nhất (gần 1m) thường được d�ng ở c�c gia đ�nh chuy�n l�m b�n, b�nh tr�ng; chiếc nhỏ nhất c� đường k�nh khoảng 10cm, đ� l� chiếc cối m� một gia đ�nh kh� giả đặt để xay bột cho em b�. Trong vườn cối của chị Hiếu, nhiều chiếc vẫn c�n tay quay bằng gỗ hoặc bằng sắt m� gia chủ sử dụng c�n để lại. Th�ng thường, những chiếc cối kh�ng ghi năm th�ng được l�m ra n�n rất kh� biết ni�n đại. Thế nhưng, trong vườn cối đ� của chị Hiếu c� 2 c�i cối hiếm hoi c� ghi ni�n đại: một c�i năm 1938, chữ số được khắc ở trục ng�ng; c�i c�n lại ghi ng�y 20-10-1986.

� ĐỜI CỐI, ĐỜI NGƯỜI HAY L� TRIẾT L� VỀ CỐI Đ�

“Thuở mới sưu tầm cối đ�, nhiều người bảo m�nh kh�ng, ai đời kh�ng đi sưu tầm c�i g� lại đi sưu tầm cối đ�” - chị Hiếu vừa kể vừa cười. Nhưng riết rồi mọi người cũng quen, đến khi thấy được bộ sưu tập của chị Hiếu, mọi người kh�ng khỏi th�n phục v� kinh ngạc. Ng�y vừa chuyển từ Di�n Kh�nh xuống Vĩnh Ngọc, mọi người xung quanh cứ x� xầm kh�ng biết c� Hiếu lấy cối để l�m g� m� nhiều thế. Với nhiều người, cối đơn giản chỉ l� cối nhưng trong mắt b� chủ vườn cối, cối đ� c�n ẩn chứa bao nhi�u vẻ đẹp của cuộc sống. Vừa đi quanh vườn cối, chị vừa triết l�: “Cối đ� c� 2 thớt, giữa 2 thớt cối phải liền mạch, ăn khớp, nếu kh�ng c�ng năng của cối sẽ kh�ng c�n, cũng như trong cuộc sống gia đ�nh phải thuận vợ thuận chồng mới l�m n�n chuyện”. Nghe chị Hiếu triết l� về cối đ�, bất chợt t�i nghĩ trong cuộc sống n�y c�i g� cũng c� đời sống, số phận của n�, ta kh�ng cảm nhận được bởi v� thờ ơ qu� chăng?

Rồi chị Hiếu n�i th�m: “Cối đ� do đ�n �ng tạo ra, nhưng người sử dụng chủ yếu l� phụ nữ, biết bao t�m tư được gửi gắm trong v�ng xoay ấy. Nếu người phụ nữ kh�o tay th� v�ng quay của cối sẽ tr�n v� ăn đều; người cẩn trọng th� chiếc cối cũng nguy�n vẹn kh�ng sứt mẻ…”. Trong gần 10 năm sưu tầm, chị Hiếu đ� gặp nhiều chuyện đời, chuyện người xoay quanh những chiếc cối. C� những chiếc cối được truyền nhiều đời kh�c nhau, được gia đ�nh xem như kỷ vật. Chị Hiếu kể c�u chuyện, c� một b� cụ ngo�i 70 tuổi bảo con trai lấy xe hơi chở b� đến vườn cối của chị để t�m c�i cối bị thất lạc. B� cụ qu� ở Ph� Y�n, khi lập gia đ�nh, mẹ chồng c� mua tặng b� một c�i cối đ� để sử dụng. Thời trẻ, b� d�ng cối xay bột cho con, sau đ� xay bột l�m b�nh nu�i con ăn học. Khi gia đ�nh kh� giả, chiếc cối bị ai đ� lấy mất. B� vẫn c�n nhớ đ� l� chiếc cối c� quai, ở trục cối c� gắn một đồng tiền. T�m m�i kh�ng được, b� xin chị mỗi tuần đến t�m cối 3 lần, b� t�m suốt hơn 1 th�ng trời nhưng vẫn kh�ng thấy vật kỷ niệm cũ”. Chị Hiếu t�m sự: “L�c ấy, m�nh mong b� cụ t�m thấy chiếc cối. Nếu cụ t�m được, m�nh sẽ tặng lại cho cụ, bởi l� người y�u th�ch cối đ�, m�nh biết cụ tr�n trọng n� lắm”.



Th�c nước được l�m từ cối đ�.
Những ai đến với khu vườn cối đều thấy chủ nh�n của n� rất ưu �i cho những chiếc cối đ� v� tri. Dưới sự sắp đặt của chị Hiếu, những chiếc cối đ� trở n�n c� hồn hơn. Một mặt, chị Hiếu sắp xếp những chiếc cối đ� th�nh th�p nước ở tiểu cảnh, l�t tr�n lối đi, l�m đường viền cho khu vườn… Nhiều nhất l� những chiếc cối đ� được sắp theo h�nh trụ c�i lớn đỡ c�i nhỏ, như trong đời sống con người thường n�ng đỡ nhau. Những chiếc cối bỏ đi, khi về với chị Hiếu, tất cả đều dựa v�o nhau, n�ng đỡ nhau tạo th�nh một tổng thể gi� trị. Chị Hiếu c� th� vui những đ�m trăng ngồi giữa vườn cối ngắm nh�n trời sao, v� tưởng như trong lặng thinh ấy những chiếc cối lại r� rầm tr� chuyện với nhau về th�n phận đời m�nh… L�c n�y, trong �nh nắng ban mai, t�i cũng c� cảm tưởng dường như những chiếc cối đang dỏng tai nghe c�u chuyện giữa t�i v� chị, những c�u chuyện về đời người, đời cối đ�…

Chia tay chị Hiếu, t�i hỏi chiếc cối của b� nội tặng chị ng�y xưa đ�u rồi. Chị liền chỉ cho t�i, 4 chiếc cối m� chị y�u qu� nhất được k� thay 4 ch�n giường. Dường như với chị Hiếu, cối kh�ng chỉ hiện hữu trong cuộc sống h�ng ng�y m� c�n đi v�o trong giấc ngủ; thậm ch� đ� trở th�nh một phần kh�ng thể thiếu trong cuộc đời.

(XU�N TH�NH - B�o Kh�nh H�a)