Người đ�n �ng ẩn danh v� kiệt t�c tượng Phật

[tuyetha06sg]

Đứng ở giữa đời v� đạo, nh� đi�u khắc tạc n�n tượng Quan �m ngh�n mắt ngh�n tay ở ch�a B�t Th�p đ� l�m n�n một t�c phẩm vừa uyển chuyển, tinh tế về nghệ thuật, vừa tho�ng c�i hồn của tưởng tượng d�n gian c�ng triết l� uy�n th�m.

Bức tượng Phật Quan �m ngh�n mắt ngh�n tay ở ch�a B�t Th�p (Bắc Ninh) c� 11 đầu, mặt ch�nh nh�n ra ph�a trước, ở hai mang tai c� hai mặt. C�c đầu tượng đều c� khu�n mặt tương đối giống nhau, đ� l� những khu�n mặt của người phụ nữ đ�n hậu, mang phong c�ch tượng ch�n dung. Mặt tượng bầu bĩnh, ở c�c đầu nhỏ của tượng, t�c được chải ngược l�n đỉnh rồi được b�i th�nh cuộn, t�c mai đ� qua th�n tai. Tượng c� hai h�ng mi cong chạy v�o sống mũi, mắt h� mở nh�n xuống, mũi tượng mang nhiều n�t hiện thực, miệng tho�ng một nụ cười. Tai tượng lớn v� d�y, chảy d�i xuống, đeo hoa tai l� b�ng sen nở.

Cổ tượng cao, chạm th�nh ba ngấn. C� tất cả 42 tay lớn. C�c c�nh tay đều để trần. B�n tay c� c�c ng�n để trong tư thế ấn quyết hoặc thiền định. Ở tất cả c�c b�n tay đều chưa cầm nghi vật như c�c tượng Quan �m sau n�y. C�c c�nh tay đều tr�n lẳn, ng�n b�p măng, cổ tay đeo v�ng k�p nổi hạt ở giữa. V�ng d�y chuyền được kết lại từ những hạt tr�n nhỏ v� bu�ng từ cổ xuống ngực. H�nh thức n�y ta đ� gặp ở những tượng Quan �m c� ni�n đại sớm hơn v� c�ng thời như ở ch�a Thầy.


Tượng Phật Quan �m ngh�n mắt ngh�n tay ở ch�a B�t Th�p - Ảnh: tư liệu


�o tượng b� s�t người, c� nhiều nếp phủ tr�n vai, cuộn qua c�nh tay rồi bu�ng chảy xuống l�ng đ�i, tạo th�nh những vạt nhọn chảy tr�n đầu gối v� bệ tượng. Bụng tượng thắt hầu bao, tạo ra thế ph�n c�ch giữa ngực v� bụng. So với tượng sớm hơn ở thời Mạc th� bụng tượng đ� nở ra nhiều.

Phần tay v� mắt c�n lại của pho tượng được l�m th�nh một v�ng tr�n lớn đặt rời ra ph�a sau tượng. C�c c�nh tay nhỏ được xếp th�nh nhiều lớp (từ 6 lớp ở dưới đến 14 lớp ở tr�n). C� tất cả 789 tay d�i ngắn kh�c nhau, nhưng c�ng c� chung một h�nh thức tạo t�c. C�c ng�n kh�p lại, thu�n d�i. Trong l�ng mỗi b�n tay c� một con mắt được chạm ch�m.

Pho tượng Phật Quan �m ngh�n mắt ngh�n tay ở ch�a B�t Th�p đ� đoạt giải đặc biệt khi tham gia triển l�m nghệ thuật Phật gi�o quốc tế tại Ấn Độ năm 1958, nh� đi�u khắc L� Đ�nh Quỳ cho biết.

Trương ti�n sinh

Ch�nh giữa bệ tượng c� một h�ng chữ H�n ghi ni�n đại tạo tượng: �Tuế thứ B�nh Th�n, thu nguyệt cốc nhật doanh tạo�. Mặt b�n tr�i tượng c� d�ng chữ �Nam Đồng Giao Thọ Nam Trương ti�n sinh phụng khắc�. B�n dưới lớp n�y l� một lớp c�nh sen c� phần ch�n thụt v�o trong để kết th�c cấp một. H�nh thức c�nh sen cũng được thể hiện giống như tr�n đ�i sen đặt tượng. Hai d�ng chữ ghi tr�n cho ta biết pho tượng Quan �m n�y được Trương ti�n sinh ho�n th�nh v�o một ng�y tốt của m�a thu năm B�nh Th�n (1656).

�Đ�y l� trường hợp đặc biệt hiếm hoi bởi tượng thờ ở Việt Nam kh�ng c� trường hợp n�o ghi lại thời gian hoặc t�n nghệ nh�n tạc, nặn�, một đại diện của Ban Quản l� di t�ch Bắc Ninh cho biết. Điều n�y cho thấy t�c phẩm đương thời đ� được đ�nh gi� cực kỳ qu� gi� v� t�c giả của n� - một người họ Trương - do vậy đ� được lưu danh. Chỉ c� điều, c�c nghi�n cứu H�n N�m cho đến tận giờ vẫn chưa thấy c� th�m d�ng chữ n�o viết về �ng.

Mặc d� vậy, một c�u chuyện lưu truyền trong d�n gian cho rằng �ng Trương ch�nh l� bạn t�m giao của Ho�ng hậu Trịnh Thị Ngọc Tr�c. Cả hai c�ng rất t�n đạo Phật, do đ� c� những l�c b� đến xưởng mộc m� �ng l�m chủ để đ�m đạo. Sau một lần đ�m đạo, người đ�n �ng n�y biến mất để rồi ch�n th�ng sau trở lại gặp ho�ng hậu. Khi ấy, �ng gầy đ�t, r�u t�c rối bời. Ch�nh thời gian đ�, �ng đ� bỏ xưởng mộc đang l�m ăn ph�t đạt v�o hang đ� s�u tr�n d�y Nguyệt Hằng Sơn suy nghĩ v� ho�n th�nh ph�c thảo tượng Phật b� ngh�n mắt ngh�n tay.

Dưới sự chỉ đạo của Trương ti�n sinh, sau ch�n năm lao động say m� đầy s�ng tạo, một ng�y m�a thu năm B�nh Th�n, tượng Phật b� ngh�n mắt ngh�n tay đ� được ho�n th�nh trước sự chứng kiến của vua L� Thần T�ng, Hoằng Tổ Dương Vương Trịnh Tạc v� rất nhiều quan chức, sư s�i, phật tử, thiền sư Minh H�nh đ� l�m lễ h� thần nhập tượng. Tương truyền h�m ấy trời trong xanh, ban ng�y m� xuất hiện h�ng ngh�n v� sao nhấp nh�y.

(Theo thanhnien)