Bộ sưu tập tranh thờ Đạo gi�o của người thợ mộc

[lananh_hiep]

.

Bộ sưu tập tranh thờ Đạo gi�o của người thợ mộc


Nh�n v�o hơn 350 bức tranh thờ c� một kh�ng hai sau 10 năm anh r�ng r� sưu tầm ai cũng th�n phục về sự kỳ c�ng v� lạ mắt.




Phạm Đức Sĩ đang n�i chuyện với một người bạn nước ngo�i trong buổi triển l�m tranh thờ.


L�m mộc b�n duy�n tranh thờ

Gặp Phạm Đức Sĩ v�o một buổi tối m�a đ�ng mưa lất phất trong một qu�n c� ph� tr�n đường Ho�ng Hoa Th�m (H� Nội), gần căn nh� bốn tầng khang trang của bố mẹ vợ m� gia đ�nh anh đang ở. L�c ch�ng t�i đến th� anh đang mải m� lần giở từng trang, cuốn s�ch �Tranh thờ Việt Nam� do anh chủ bi�n sau 10 năm nhọc nhằn nghi�n cứu, t�m hiểu, sưu tập.

Nh�n v�o những g� anh Sĩ sưu tầm, t�m kiếm v� kỳ c�ng hệ thống, nh� ph� b�nh mỹ thuật � Phan Cẩm Thượng nhận x�t: �Bộ sưu tập tranh thờ với hơn 350 bức tranh n�y l� kết quả của gần 10 năm lặn lội, t�m hiểu, mua được bằng những g� m�nh th�ch v� học những vốn liếng văn h�a d�n tộc chỉ qua kinh nghiệm sưu tầm� Cả � thức văn h�a v� qu� tr�nh lao động nu�i m�nh, nu�i gia đ�nh của một người ho�n to�n chỉ l� thợ mộc, chưa qua đại học thật đ�ng tr�n trọng. Nhất l� bộ sưu tập của anh c� hệ thống, c� thể tiến h�nh nghi�n cứu đời sống t�n ngưỡng, văn h�a, tập tục v� lịch sử của nhiều tộc người, tất nhi�n l� cả gi� trị thẩm mỹ�.

B�n t�ch c� ph� ng�t kh�i, Đức Sĩ bắt đầu c�u chuyện với ch�ng t�i bằng c�i t�n Sĩ �Mộc� quen thuộc nhưng cũng lắm chuyện ly kỳ m� giới sưu tầm nghệ thuật H� Th�nh vẫn hay truyền tai nhau.

Anh Sĩ cho biết, v�o những năm cuối của thập ni�n 90, trường Đại học Mỹ Thuật H� Nội lu�n cần một người đ�ng khung tranh, l�m bục tượng cho c�c b�i thi tốt nghiệp v� c�c triển l�m tổ chức thường xuy�n, mặc d� đ� c� rất nhiều người �đăng k� xong kh�ng ai đạt được y�u cầu do trường đề ra. Anh Sĩ l�c đ� chỉ l� một tay thợ mộc mới v�o nghề xong thấy hứng th� với những c�ng việc đ� n�n cũng mạnh dạn �ứng th�, l�m thử một v�i t�c phẩm kh�ng ngờ lại đạt v� b�n duy�n lu�n. C�i t�n Sĩ �Mộc� nhanh ch�ng �nổi như cồn� khi nền hội họa Việt Nam ph�t triển mạnh mẽ v�i năm sau đ� nhờ những t�c phẩm chất lượng, thẩm mỹ, gi� cả ph� hợp. Đ� cũng l� tiền đề thuận lợi để anh Sĩ bước v�o thế giới của niềm đam m� nghệ thuật.

Khởi đầu c�ng việc sưu tầm của anh Sĩ l� những t�c phẩm gốm Đ�ng Sơn v� gốm H�n. �Thời đ�, t�i v� hai người bạn nữa l� anh Nguyễn Linh (SN 1959), Trần Hạnh (SN 1972) c�ng chung sở th�ch sưu tầm đồ gốm. D� chưa một lần n�i r� với nhau rằng mỗi người n�n sưu tầm một thể loại ri�ng để tr�nh tr�ng nhau nhưng cả ba đều ngầm hiểu rằng mỗi người n�n sưu tầm một thứ đồ gốm của ri�ng m�nh. Nếu t�i sưu tầm gốm Đ�ng Sơn v� gốm H�n th� Nguyễn Linh sưu tập gốm L� Trần c�n Trần Hạnh sưu tập gốm men lam. Cũng ch�nh gốm đ� bắt duy�n cho cả ba ch�ng t�i bước sang lĩnh vực tranh nghệ thuật truyền thống� � anh Sĩ cho biết.

Trong những lần lặn lội về tận c�c rẻo cao, c�c l�ng qu� cổ để sưu tầm đồ gốm Trần Hạnh v� t�nh �g�p nhặt� được những bức tranh thờ của đồng b�o c�c d�n tộc miền n�i ph�a Bắc. Thấy đẹp anh Hạnh sưu tầm được khoảng v�i chục bức mang về nh� nhưng vẫn chưa thực sự c� chủ đ�ch g� với những bức tranh ấy. Một lần qua nh� bạn chơi, thấy c� những bức tranh loang lổ vết thời gian nằm ngổn ngang tr�n s�n nh� n�n anh Sĩ dở ra coi th� bị m� hoặc. Những vị thần huyền b� được thể hiện qua những n�t vẽ nghệ thuật v� những m�u sắc hết sức sống động đ� l�m anh bị �m ảnh trong một thời gian d�i. Lập tức anh đề nghị bạn nhượng lại những bức tranh ấy cho m�nh v� ra ngay c�c tiệm s�ch để t�m c�c t�i liệu c� n�i về tranh thờ Đạo gi�o về nghi�n cứu. Anh Sĩ chia sẻ: �T�i liệu n�i về tranh thờ ở Việt Nam cực hiếm bởi kh�ng c� nhiều người đi s�u v�o nghi�n cứu. Duy chỉ c� t�c phẩm �Tranh thờ Đạo Gi�o ở Bắc Việt Nam� của nh� nghi�n cứu Phạm Ngọc Khu� l� c� gần như đầy đủ c�c tập tục, t�n ngưỡng của đồng b�o c�c d�n tộc Việt Nam ở ph�a Bắc nhưng lại đọc kh� vất vả. Đ�i l�c để hiểu được một vấn đề �ng muốn n�i c� khi phải suy nghĩ h�ng tuần mới luận ra. Nhưng c�ng đọc t�i lại c�ng thấy say m� bởi những điều t�i ph�t hiện ra cực kỳ l� th��.





Bộ tranh thờ "Hữu b� m�n, Tả b� m�n" của người S�n D�u.


B�n cả xe m�y để mua tranh

Đam m� sưu tầm tranh thờ Đạo Gi�o của c�c d�n tộc xong anh Sĩ lại chưa một lần đặt ch�n đến c�c v�ng c� những bức tranh ấy, đ� l� một điều �ngược đời� m� khi nghe anh Sĩ th� thực ai cũng phải ngạc nhi�n.

Anh kể, tranh thờ đối với người d�n tộc l� một thứ t�i sản hết sức qu� gi� bởi n� chứa đựng những niềm tin t�n gi�o lớn lao. Nếu kh�ng phải l� người th�n quen, người được tin tưởng th� kh�ng bao giờ họ chịu mở ra cho xem chứ kh�ng n�i đến chuyện b�n lại. Ch�nh v� thế m� anh kh�ng tự m�nh đi t�m bởi anh biết m�nh kh�ng đủ khả năng thuyết phục họ cho m�nh xem tranh hay nhượng lại tranh cho m�nh n�n th�ng qua người bạn l� anh Trần Hạnh, anh cứ thế bắt đầu sưu tầm được những bức tranh hết sức gi� trị. Một thời gian sau, lần m� t�m hiểu anh biết được c� một số người ở phố cổ hay l�n miền ngược lấy h�ng thổ cẩm về b�n, anh lại t�m đến v� đặt vấn đề về việc t�m hộ anh những bức tranh thờ Đạo Gi�o. Cứ như thế số lượng những bức tranh của anh Sĩ ng�y c�ng tăng dần.

Tr�n đường dẫn ch�ng t�i về nh� để được tận mắt chi�m ngưỡng hơn 350 bức tranh thờ của một số d�n tộc như: Dao, Cao Lan, S�n D�u, T�y, N�ng, D�y, Kinh... anh Sĩ cho biết th�m: �Hệ thống thần linh của Đạo Gi�o vốn đ� rất phong ph� v� phức tạp, hệ thống thần linh của ri�ng từng d�n tộc lại c�ng độc đ�o v� phức tạp hơn. Nếu kh�ng chịu nghi�n cứu t�i liệu th� những bức tranh sưu tầm sẽ rất lộn xộn v� kh�ng c� gi� trị g� ngo�i mớ giấy vẽ c� m�u m� th�i�.

Sau 10 năm vừa sưu tầm, vừa nghi�n cứu, kể cả những kinh nghiệm được đ�nh đổi bằng những trải nghiệm �đau thương� anh Sĩ đ� t�m ra cho m�nh một c�ch hệ thống c�c bức tranh thờ theo một logic thống nhất. Nghĩa l� sắp xếp những bức tranh n�y theo đ�ng t�n ngưỡng thờ c�ng thần linh của c�c tộc người nhưng khi nh�n v�o người xem vẫn dễ d�ng nhận ra được những gi� trị thẩm mỹ cũng như sự kh�c biệt những bức tranh. Đặc biệt l� hiểu hơn về văn h�a t�m linh của c�c tộc người thiểu số ở v�ng n�i ph�a Bắc.

Cũng theo anh Sĩ th� trong số hơn 350 bức tranh thờ hiện nay, bộ tranh thờ của người Dao gồm 18 tờ tranh, tờ ngắn nhất l� 80cm, tờ d�i nhất l� 1,3m l� gi� trị nhất về mặt thời gian, nghệ thuật lẫn kinh tế. Th�ng qua lạc khoản đề tr�n mỗi bức tranh th� bộ tranh thờ của người Dao m� anh Sĩ đang sở hữu c� ni�n đại tr�n 200 năm. Những bức tranh n�y do một số thầy mo người Dao đặt cho nghệ nh�n Trung Quốc vẽ. Để c� được bộ tranh n�y v�o năm 2001 anh đ� phải b�n cả chiếc xe m�y Dream để mua v� gi� của n� tới 18 triệu đồng.

Ngo�i ra, hai bộ tranh của người S�n D�u với mỗi bộ c� tới 32 tờ v� bộ của người Cao Lan S�n Chỉ với 26 tờ cũng được xem l� �h�ng độc� m� giữa H� Th�nh kh� c� thể t�m ra bộ thứ hai.

Trung tuần th�ng 10/2009 vừa qua, anh Sĩ đ� mở một số buổi triển l�m tại Trung t�m VietArt ở phố Yết Ki�u (H� Nội) để mọi người c� cơ hội được tận mắt chứng kiến những bức tranh thờ c� một kh�ng hai của anh. Hiện anh đang c� � định sẽ đưa những bộ tranh thờ n�y sang Mỹ, v� b�n đ� c� Bảo t�ng Đ�ng Nam � để bạn b� thế giới biết r� hơn về nền văn h�a t�n ngưỡng đa sắc m�u v� hết sức độc đ�o của c�c d�n tộc Việt Nam.



(H� T�ng Long - diễn đ�n sưu tầm)